- राजेन्द्र राई
पछिल्लो समय नेपालमा उसु खेलको लोप्रियता बढ्दैं गएको छ । चिनियाँ शब्द उ को अर्थ मार्सल र सु को अर्थ आर्टस मिलेर उसु बनेको हो । यो चाइनिज मार्सल आर्टस् हो । मार्सल आर्टसका अन्य विधाझैँ उसुले पनि आत्मरक्षा गर्न सिकाउँछ । अनुशासन, फिटनेस, फोकस र आत्मविश्वासका लागि उसु आवश्यक छ । बालबालिकाको हकमा शारीरिक विकासमा सहयोग गर्छ । उसुलाई दुई भागमा छुट्याइएको छ, ‘थाउलु’ र ‘सान्सौँ’ । यसअन्तर्गत विभिन्न इभेन्ट हुन्छन् । जुन पाँच वर्षदेखि सय वर्षसम्मका व्यक्तिले समेत खेल्न मिल्छ । तर, सबैले सबै इभेन्ट खेल्न सम्भव हुदैंन् ।
सान्सौँ
यो फाइट इभेन्ट हो । यसमा खेलाडीको तौल समूह अनुसार प्रतिस्पर्धा हुन्छ । लेडिज जेन्स दुवैले आफ्नै तौल समूहका प्रतिस्पर्धीसँग प्रतिस्पर्धा गर्छन् । रेस्लिङमा लडाउने, पछार्ने, घुमाउने भएजस्तो उसुको फाइटमा अलराउन्डर टेक्निक युज हुन्छ । दुर्घटना हुने सम्भावनालाई मध्यनजर गर्दै सुरक्षाकवचका रूपमा चेस्टगार्ड, ग्लोभ्स प्रयोग गरिएको हुन्छ । स्ट्यान्डनबाई रूपमा सुरक्षा व्यवस्था गरेर यो खेल खेलाइन्छ । कसैलाई चोटपटक नलागासस् भनेर चनाखो भइन्छ । इो निकै जोखिमपूर्ण खेल हो ।
थाउलु
यसमा तरबार, लठ्ठी, भाला घुमाउने खेल हुन्छ । यस विधाअन्तर्गत प्रतिस्पर्र्धी वीच प्रत्यक्ष भिडन्त हुँदैन, सहभागीले आ–आफ्नो कला देखाउँछन् । थाउलुमा अन्तर्राष्ट्रिय नियमअनुसार तीन प्रकारका तरबार प्रयोग गरिन्छ । अलि मोटोले खेल्ने र पातलो मान्छेले खेल्ने तरबार भिन्नाभिन्नै हुन्छ । एकदमै मसल्स भएको, बडी भएको, पावरफुल, एकदमै हेभी टाइपका व्यक्तिले खेल्ने तरबार हेभी नै हुन्छ । लठ्ठी पनि इभेन्टअनुसार बनाइएको हुन्छ । थाउलुभित्र विभिन्न इभेन्ट छन् । यसमध्ये ‘छान छ्वान’ एउटा हो । चीनको उत्तरी भेगबाट यसको सुरुवात भएको हो । त्यस्तै, ‘नान छ्वान’ चाइनाको दक्षिणी भागमा सुरु भएको हो । अर्को इभेन्ट ‘थाइची छ्वान’ हो, यसलाई कसैले ‘थाइची’ त कसैले ताइची पनि भन्ने गर्छन् । तर, चाइनिजले यसको उच्चारण गर्दा ‘थाइची छ्वान’ भन्छन् ।
आकर्षण र फाइदा
उसु खेलाडीले प्रयोग गर्ने ड्रेस निकै आकर्षक र महँगो पनि हुन्छ । यस खेलमा सबै खेलाडीले एउटै ड्रेस लगाउनुपर्छ भन्ने छैन । खेलाडीले निश्चित मापदण्डअन्तर्गत आ–आफ्नो च्वाइसका रंगीचंगी ड्रेस लगाउँछन्, त्यसैले उनीहरू ग्ल्यामरस देखिन्छन् । स्वास्थ्यका लागि उसु निकै आवश्यक खेल हो । आत्मरक्षा यसको पहिलो मन्त्र हो । यसले मानिसमा सकारात्मक सोच, शान्ति तथा शारीरिक र मानसिक विकास गराउँछ । उसुमा श्वास–प्रश्वास सन्तुलित राख्ने गरी ध्यानकै शैलीमा विभिन्न टेक्निक प्रयोग गरिएको हुन्छ । उसु अन्तर्गत ‘ताइची छ्वान’ खेल विश्वमा पछिल्लो समय निकै लोकप्रिय छ । यसमा बलको धेरै प्रयोग हुँदैन । खेलाडीको मानसिक र शारीरिक फिटनेसमा जोड दिइन्छ । बाहिरबाट निकै हल्काजस्ता देखिने खेलाडी भित्रबाट मजबुत हुन्छन् । पछिल्लो समय केही मुभमेन्ट थपेर उसुका प्रतिस्पर्धालाई रोमाञ्चक बनाउन थालिएको छ । खेलाडीकै रूपमा करिअर बनाउन चाहनेले सानैदेखि उसु सिक्न सुरु गर्दा राम्रो, तर अभ्यास र फिटनेसका लागि जुनसुकै उमेरकाले व्यक्तिले पनि उसु खेल््दा हुन्छ ।
ताइ ची छ्वान खेलका अनेक फाइदा छन् । खेलकरियर मात्र नभएर स्वास्थ्य रहन फिटनेस हुन पनि यो विधाको खेल नेपालमा खेलिदैं आएको छ । यहाँ ताइची छ्वानका केही फाइदाहरु उल्टलेख गरिएकाे छ ।
शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यलाई सहयोग पु¥याउछ
ताई चीको अध्ययनहरू अक्सर साना हुन्छन् । डिजाइन सीमितताहरू हुन्छन् र फ्रिक्वेन्सी र अवधिमा व्यापक रूपमा भिन्न हुन्छन् । जसले अनुसन्धानकर्ताहरूलाई निष्कर्षहरू निकाल्न गाह्रो बनाउँदछ । जे हास्स्, बढ्दो वैज्ञानिक प्रमाणले सुझाव दिन्छ कि ताई चीले शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्य दुबै पक्षको सुधार गर्न सहयोग पुर्याउने गर्छ । यद्यपि यो परम्परागत हेरचाह प्रतिस्थापन गर्न प्रयोग गरिनु हुँदैन।
उत्तम ब्यालेन्स
The Vestibular Disorders Association का अनुसार ताई चीले शक्रिलाई सुदृढ पार्न र हड्डीहरूलाई स्थिर गरेर स्थिर गर्न सक्दछ । शरीरमा अधिक जागरूकता बढावा दिन्छ । अनुसन्धानले पत्ता लगाएको छ कि ताई चीले पारम्परिक सन्तुलन प्रशिक्षण र व्यायामको तुलनामा शक्ति र लचकता वृद्धि गर्न सक्छ ।
घुँडाको गठिया राहत
जर्नल अफ फिजिकल थेरापी साइन्सका अनुसार ताई चीले पीडा नियन्त्रण गर्न र घुँडा अस्थिरोथियोसिसको साथ मान्छेमा (औसत उमेर, टण्० शारीरिक शारीरिक सुधार गर्न सहयोग पुर्याउँछ । अभ्यासले सन्तुलन र शक्ति सुधार गर्न सक्छ भन्ने प्रमाण पनि जर्नल अफ फिजिकल थेरापी साइन्सले पत्ता लगाएको छ ।
मस्तिष्क शक्तिमा बढावा
अल््जाइमर रोगको जर्नलमा २०१२ मा गरिएको एक अध्ययन अनुसार चीनका १२० स्वस्थ वृद्ध व्यक्तिहरू पनि रहेको पाइन्छ । जसले ताई ची नियमित रूपमा अभ्यास गर्नेहरूले मस्तिष्कको मात्रा र बृद्धि गर्ने मेमोरी र सिकाइका धेरै परीक्षणहरूमा सुधार भएको देखाएको छ । ताई ची अभ्यास नगर्नेहरूको तुलनामा उनीहरु निकै स्वास्थ्य हुने गरेका छन् । ताई चीले तर्क गर्न, योजना गर्न, सम्झन, र समस्या समाधान गर्न सक्ने क्षमता बढाउन सक्छ ।
कम उदासीनता र चिन्ता
ताई चीले मनोवैज्ञानिक कल्याणको विभिन्न उपायहरुमा सकारात्मक प्रभाव देखाउँदछ, साथै कम डिप्रेसन र चिन्ता र राम्रो तनाव व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ ।
मुटुलाई स्वस्थ्य बनाउछ
अमेरिकन हार्ट एसोसिएशनको जर्नलमामा प्रकाशित एउटा समीक्षाले ताई चीले रक्तचाप घटाउन सक्छ भनेर उल्लेख गरिएको छ । परम्परागत चिनियाँ अभ्यासहरूले पनि मानिसहरू हिंड्न सक्ने दूरीमा वृद्धि गरेको पाइन्छ । कम घनत्वको लाइपोप्रोटिन कोलेस्ट्रोल(खराब प्रकार) र ट्राइग्लिसराइड्स, रगतमा फ्याट जसले हृदय रोग र स्ट्रोकको जोखिम बढाउँदछ । यो खेल नियमित खेल्नाले यस्ता समास्या दुरभएर जाने छन् ।
लामो दुखाइ राहत
ताई चीले लामो दुखाइ कम गर्न सक्दछ । १२ हप्ता पछि, दुबै ताई ची र घाँटी व्यायाम समूहमा अध्ययन गर्नेहरूले कम दुखाइ र जीवनको राम्रो गुणस्तर रिपोर्ट गरेका व्यक्तिहरू भन्दा कम प्रतिक्षा सूचीमा राखिएको थियो।
फाइब्रोमाइल्जियामा सुधार
ताई चीले फाइब्रोमाइल्जियाका लक्षणहरूमा मद्दत गर्दछ । एउटा अध्ययनमा, बष्० बर्ष उमेर भएका ताई ची लिने सहभागीहरूले दुखाइमा बढी कटौती गरेको पाइयोृ । मुड, जीवनको गुणस्तर र व्यायाम गर्ने क्षमतामा फ्रिब्रोमाइल्जियाको प्रबन्धमा कक्षा लिने र स्ट्रेचिंङ व्यायाम गर्ने समूहको तुलनामा बढी सुधार गरेको पाइन्छ ।
पुरानो अवस्थाहरूको लागि लाभ
क्यानाडाली अनुसन्धानकर्ताहरूको एउटा समूहले पत्ता लगायो कि ताई ची मांसपेशिको शक्ति र शारीरिक क्षमतामा सुधारको साथ सम्बन्धित छ जुन स्तनको क्यान्सर, ओस्टियोआर्थराइटिस, मुटुको विफलता, र दीर्घकालीन अवरोधक फुफ्फुसीय रोग (सीओपीडी) जस्ता पुरानो अवस्थाको साथ। ताई ची पनि कम अठोट र पीडासँग सम्बन्धित थियो ओस्टियोआर्थराइटिस भएका व्यक्तिहरूमा र सीओपीडी भएका व्यक्तिहरूमा सास फेर्ने सुधारहरू ।
मजबुद हड्डी
क्लिनिकल परीक्षणहरूले हड्डीको घनत्व र स्वास्थ्यमा अनुकूल प्रभाव पार्ने सल्लाह दिएका छन् । अन्य अध्ययनहरूले ताई चीलाई राम्रो निद्राको गुणस्तर, एक मजबूत प्रतिरक्षा प्रणाली, रगत ग्लुकोजको स्तरमा सुधार, कमर दुख्ने राहत, र हृदय विफलता, क्यान्सर, सीओपीडी, र अन्य पुरानो, दुर्बल चिकित्सा अवस्थाको साथ पीडित व्यक्तिको जीवनको सुधारिएको गुणसँग सम्बन्धित छ। ताई ची वर्गहरू पनि सामाजिकरणको एक आरामदायी माध्यम हुन सक्छ ।
शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यलाई सहयोग पुर्याउन सक्छ
ताई चीको अध्ययनहरू अक्सर साना हुन्छन्, डिजाइन सीमितताहरू हुन्छन्, र फ्रिक्वेन्सी र अवधिमा व्यापक रूपमा भिन्न हुन्छन्, जसले अनुसन्धानकर्ताहरूलाई निष्कर्षहरू निकाल्न गाह्रो बनाउँदछ । जे होस्, बढ्दो वैज्ञानिक प्रमाणले सुझाव दिन्छ कि ताई चीले शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्य दुबै पक्षको सुधार गर्न सहयोग पुर्याउन सक्छ, यद्यपि यो परम्परागत हेरचाह प्रतिस्थापन गर्न प्रयोग गरिनु हुँदैन । (लेखक उसुको साउद एसियन निर्णायक तथा प्रशिक्षक एव उसु संघको केन्द्रीय सदस्य हुनु हुन्छ । )
