• डा सुशीला वैद्य

महिलाहरूका लागि महिनावारी नियमित प्रक्रिया हो। सामान्यतया ः १० वर्षको उमेरबाट सुरु भई ५०–५५ वर्षसम्म महिनवारी चल्न सक्छ । कुन उमेरमा महिनावारी सुरु हुन्छ भनेर यकिन गर्न सकिन्न, हरेकको फरकफरक समयमा सुरु हुन सक्छ। यो समयमा धेरैलाई विभिन्नखाले समस्या देखापर्छन् । महिनावारी भनेको महिनामा एकपटक आउने नियमित प्रक्रिया हो । महिनावारी कुनै पनि महिला आमा बन्ने लक्षण हो । हरेक केटीमान्छे महिला बन्ने प्रक्रियालाई महिनावारी भनिन्छ । महिनावारी १० देखि १५–१६ वर्षको उमेरमा पहिलोपटक हुन्छ ।

महिनावारी भएको पहिलो एक–दुई वर्ष नियमित महिनावारी नहुन सक्छ, त्यसलाई सामान्य मान्न सकिन्छ । यसलाइ महिनावारी गडबडी भएको भनेर बुझ्नुहुन्न । कति जनालाई पहिलोपटक भएर लामो समय नहुँदा चिन्ता लाग्ने गर्छ । तर त्यो सामान्य हो । शरीरमा हुने पिट्युटरी ग्यालन, थाइराइड ग्यालन, ओभरी र युटरसजस्ता चार ग्यालनबाट उत्पन्न हुने हार्मोनले महिनावारी हुने गर्छ । शरीरमा हार्मोन ब्यालेन्स नभएसम्म नियमित महिनावारी हुँदैन । जब शरीरमा हार्मोन परिपक्क बन्छ तबमात्र महिनावारी नियमित हुन्छ ।

महिनावारी भएको पहिलो दिन कसैले पेट अत्यधिक दुख्ने हुन्छ । महिनावारी हुने बेलामा पाठेघर खुम्चिने भएकाले पेट दुख्ने गरेको हो । ९९ प्रतिशतलाई महिनावारी हुनुअघिदेखि महिनावारी हुने बेलासम्म पनि पेट दुख्छ । महिनावारी सुरु भएको एक–दुर्इ वर्षपछि नियमित हुने गर्छ । नियमित भनेको २८ देखि ३५ दिनभित्र महिनावारी हुनु हो । यसलाई नर्मल महिनावारी चक्र भन्ने गरिन्छ ।
२८ देखि ३५ दिनभित्र महिनावारी दुईपटक भएको खण्डमा वा ३५ दिन नाघेर भएमा गडबड भएको बुझ्नुपर्छ। महिनावारी गडबडीका थुप्रै कारण छन् । स्कुल–कलेज पढ्ने किशोरीमा पहिलोपटक महिनावारी भएर अर्कोपटक ढिला भयो भने त्यसलाई गडबडी मानिँदैन । हार्मोन ब्यालेन्स नभएका कारण यस्तो हुनुलाई सामान्य मान्न सकिन्छ। कलेज वा स्कुल पढ्ने किशोरीहरूमा पढाइ र परीक्षाको तनावले पनि महिनावारी गडबड हुन सक्छ । तनावले हार्मोन तलमाथि हुँदा महिनावारी गोलमाल हुन्छ । महिनावारी सुक्ने बेलामा पनि कतिपयमा समस्या देखिन्छ।

थाइराइड ग्यालनको घटबढले गर्दा पनि महिनावारी नियमित नहुन सक्छ । कसैको पाठेघरमा ट्युमर पलाएको छ भने महिनावारीमा गडबडी देखापर्छ। ब्रेस्ट क्यानसरका बिरामीमा त्यसको औषधिका कारण महिनावारी गडबड हुन सक्छ । डिम्बाशयमा समस्या हुँदा पनि गडबडी आउँछ। पाठेघरको मुखमा घाउ, ट्युमर वा क्यान्सर छ भने महिनावारीमा गडबड हुन सक्छ । महिनावारी नियमित गराउन जीवनशैली परिवर्तन र खानपानले पनि भूमिका निर्वाह गर्दछ।

मोटोपनले समेत समस्या निम्तयाउने भएकाले खानपानमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । यसबाहेक परिवार नियोजनको अस्थायी साधन तीन महिने सुईले गर्दा पनि महिनावारीमा गडबड हुन सक्छ । तीन महिनामा एकपटक लगाउने सुईले तीन महिनाको साइकल गडबड गरेर बच्चा नबस्ने गराउँछ, यसकारण महिनावारी गडबड भइदिन्छ। कुनै महिलालाई १० वर्ष सुई लगाउँदा १० वर्षसम्मै पनि महिनावारी गडबड भएको देख्न सकिन्छ। महिनावारी भएन भनेर आत्तिनु भने हुँदैन किनभने तीन महिने सुईको काम नै महिनावारी चक्र गडबड बनाएर बच्चा नबस्ने गराउने हो । तर महिनावारी सुईले मात्र गडबड भएको हो या अन्य कारणले गर्दा भएको, चिकित्सकसँग परामर्श गरेर उपचार गर्नुपर्छ । महिनावारी गडबड भएको खण्डमा हामीले धेरै तनाव, चिन्ता लिनु हुँदैन । थाइराइडको घटबडले गर्दा पनि गडबड हुने हुँदा त्यसको जाँच गराएर निक्र्यौैल गर्नुपर्छ।

महिनावारी गडबड भएको खण्डमा पाठेघरमा समस्या छ कि भनेर अल्ट्रा साउन्ड गराएर हेर्नुपर्छ। आफ्नो जीवनशैलीलाई ध्यान दिने, मोटोपन नियन्त्रण गर्ने, जंक फुड नखाने, पोषिलो खानेकुरा खाने ग¥यो भने महिनावारी नियमित गराउन सकिन्छ । यति गर्दा पनि नियमित नभएन चिकित्सकसँग परामर्श लिनुपर्छ ।